Mens als metafoor

LE \ \ 4 ‚ ' Wat ìn onze geest omgaat, is onzichtbaar voor anderen en maar voor een klein deel waarneembaar door onszelf, Om die verborgen psychische processen te beschrijven worden, ìn filosofie en psychologie door de eeuwen heen metaforen gebruikt. Zo is ‘drijfveer’ — oorspronkelijk de veer die ín een klok het raderwerk aandrijft — een metafoor voor het motief dat aan temands handelingen richting en energie geeft, De psychologische literatuur is doorschoten met metaforen. Veelal zijn die ontleend aan machines en automaten. De klok stond model voor het onderzoek van de tijdbeleving en de motivatie, de stoommachine beïnvloedde het denken over psychische energie, de telefooncentrale is als analogon gebruikt voor automatisch verlopende of aangeleerde reacties, radio en radar hadden een aandeel in theorieën over aandacht en. waarneming. Ten slotte staat de in onze tijd allerwege aan invloed winnende metafoor van de. computer — artficiële intelligentie — in een lange traditie. , De auteurs beschrijven welke consequenties dergelijke mevaforen hebben gehad. Kan de geringe theoretische eenheid in de psychologie verklaard worden door de voortdurende afwisseling van metaforen? Waarom heeft een computer wel een geheugen maar geen herinneringen? Zijn er principiële beperkingen aan het gebruik van machines als metafoor voor de geest? Os Pieter Vroon is hoogleraar in de theorie, de geschiedenis en de filosofie van de psychologie aan de Rijksuntversiteit Utrecht. Eerder verscheen. van hem o.m. Bewustzijn, hersenen en gedrag (1976), Weg met de psychologie (1976), Stemmen van vroeger (1978), Intelligentie (1980), De hand op vandaag (1982) en Psychologie in het dagelijks leven (1983). Douwe Draaisn1a' studeerde psychologie en filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Van zijn hand verschenen essays in De Gids en Kennis en Methode, Hij werkt aan een proefschrift over geheugenmetaforen in de psychalogie,